Selim Chazbijewicz
Tatarzy na Litwie i w Polsce. Dzieje, kultura, tradycja, wojskowość
Juliusz Kossak Taniec tatarski
Rozmieszczenie osadnictwa i jego struktura
Początek osadnictwa, wiek XV i XVI to jak określił Krzysztof Grygajtis istnienie ośrodków „etnicznej koncentracji” . Polegała ona na odtworzeniu na Litwie struktur plemiennych, przynajmniej częściowo w organizacji terytorialnej zaciągu chorągwi, tj. oddziałów lekkiej jazdy tatarskiej. Ta terytorialno- chorągwiana struktura połączona była z zasadą służby wojskowej w zamian za nadania ziemi. Tę sposób organizacji armii nazywano ówcześnie kozackim. Tatarzy kozacy to właśnie ci którzy otrzymali niewielkie nadania ziemi w zamian za służbę wojskową. Od połowy wieku XVII następowały zmiany w rozmieszczeniu tatarskiego osadnictwa w Rzeczypospolitej. Na skutek wojen z Moskwą i olbrzymich zniszczeń podupadły osiedla tatarskie w ziemi wileńskiej i nowogródzkiej. Tatarzy przenosili się na Wołyń i Podlasie i do tzw. Zapuszczy (dzisiejsze suwalskie i augustowskie). W wieku XVII następował też powolny upadek dawnych tatarskich majątków opartych na osadnictwie kozackim. Koszty tej służby przekraczały możliwości tatarskich ziemian. Wyzbywali się więc często majątków i przechodzili do zaciężnej służby za żołd. To z kolei wzbudzało pretensje i protesty szlachty co było przedmiotem paru sejmowych interpelacji w wieku XVII.